نيازهاي روز

انسان و محيط زيست

طبيعت و محيط زيست، موهبتي خداوندي است که از مجموعه موجودات، منابع و عوامل و شرايط هماهنگي که در اطراف هر موجود زنده وجود دارد و ادامه حيات به آن وابسته است به وجود مي آيد.

آلودگي محيط زيست بر کيفيت و چرخه طبيعي اثر مي گذارد و پي آمدهاي زيان باري براي زندگي انسان، حيوان، گياه و بناها دارد. در جهان امروز، مسئله آلودگي، يکي از مهم ترين و حادترين مشکل تمدن انساني است و نقش انسان در آلودگي محيط زيست بسيار چشم گير است. طبيعت، براي بقاي نسل بشر آفريده شده است و پيوندي ناگسستي ميان انسان و طبيعت وجود دارد.

امام علي عليه السلام اين پيوند و پيوستگي انسان با طبيعت پيرامون را به زيبايي بيان مي کند:

تقوا پيشه کنيد در حق بندگان و شهرها، که شما مسئول هستيد؛ حتي از سرزمين ها و چهارپايان. انسان هرگز اجازه ندارد خود را رها و لجام گسيخته و آزاد در بهره برداري از طبيعت بداند و حق ندارد با آلوده کردن و ويران ساختن طبيعت، به آسايش برسد.

پيام متن:

1. طبيعت، نعمتي است که خداوند به امانت در اختيار انسان قرار داده و آدميان در برابر چگونگي بهره برداري از آن مسئول هستند.

2. آلودگي محيط زيست به زيان انسان و همه موجودات تمام مي شود.

طبيعت، بستر رشد و تعالي انسان

فرهنگ اسلامي، طبيعت را گهواره و زمينه ساز پرورش و کمال انسان مي داند. ازاين رو، با هر کس که به اين عامل، آسيب و زيان رساند و آن را براي رشد بشر ناامن سازد، مقابله مي کند. نظام طبيعت، بر اساس حکمت آفريده شده و همه عناصر آن از ابر و باد و مه و خورشيد و فلک درکارند تا آدمي در پرتو آنها از ماديت به معنويت برسد و دنيا و آخرت را به شايستگي در خود به کمال برساند.

امام صادق عليه السلام به مُفَضَّل بن عمر مي فرمايد:

اگر تو جهان آفرينش را با انديشه و خردت درست ارزيابي کني، آن را مانند ساختماني مي يابي که همه آنچه آفريده ها به آن نيازمند بوده اند، در آن پيش بيني شده است. آسمان، بسان سقفي است برافراشته؛ زمين بسان فرشي است گسترده؛ ستارگان، چراغ هاي چيده شده را مانند؛ گوهرها در دل اين جهان ذخيره شده اند و همه چيز براي انسان آماده شده و آدمي مانند صاحب خانه اي، همه آنچه هست، در ملک اوست. گونه گوني گياهان و حيوانات، براي برآوردن منافع و مصالح او تهيه شده است.

پس بايد از متاع هاي گوناگون آن در راه اطاعت خدا و رشد الهي بکوشيم و بهره ببريم.

پيام متن:

خداوند همه نعمت هاي خود را در عالم طبيعت، براي رشد و تعالي آدمي آفريده و انسان را خليفه و مالک اين نعمت ها قرار داده است. بنابراين، همگان موظفند براي حفظ طبيعت بکوشند.

حفظ طبيعت در جهان بيني اسلامي

يکي از صفات خداوند، حفيظ است و در جهان بيني اسلامي، کل هستي در حوزه حفاظت پروردگار قرار دارد. بر اساس آموزه هاي ديني، انسان مسلمان نيز بايد خود را به اين صفت بيارايد و خود را در هر مکان و موقعيتي نگه دارنده و پاسدار امانت ها و نعمت ها از جمله محيط زيست انساني بداند. پيشگيري از نابودي و تلف شدن طبيعت نيز با رعايت امانت داري و حفاظت امکان پذير است.

پيامبر اسلام زمين را مادر انسان و امين خداوند مي داند و مي فرمايد: «در نگه داري زمين بکوشيد و به آن حرمت نهيد که مادر شماست. هر کس بر روي آن کار نيک و يا بدي انجام دهد، گزارش خواهد کرد».

داشتن چنين نگاهي به طبيعت که پيامبر آن را به پيروان خود مي آموزد و نيز خود را فرزند و پرورش يافته دامن او دانستن، در بهره وري درست از آن، اثر فراوان دارد.

پيام متن:

1. آن که در حفظ طبيعت و محيط زيست کوشاست، در واقع به صفتي خدايي آراسته شده است.

2. به فرموده پيامبر گرامي اسلام: «زمين را نوازش کنيد و از آن برکت بگيريد؛ زيرا او مادر شماست، مادري که به فرزندانش مهربان است».2

آبادگري در بينش اسلامي

در بينش دين اسلام، انسان پيوند ويژه اي با طبيعت دارد. انسان از زمين پديد آمده است و بايد حرمت آن را نگه دارد، حفظ حرمت زمين به اين است که آن را آباد سازند و از ويراني در امان دارند. خداوند نيز در قرآن مي فرمايد: «او شما را از زمين پديد آورد و خواست که آبادانش داريد.» از نگاه قرآن، آباداني زمين، وظيفه انسان است. خداوند با اينکه طبيعت را رام شده انسان مي داند و اينکه مي تواند هرگونه بهره برداري از آن بکند، به او هشدار مي دهد که به بهانه استفاده از طبيعت، نبايد آن را نابود سازد. بايد به گونه اي از طبيعت بهره برد که جريان حيات و زندگي بخشي همچنان براي نسل هاي آينده فراهم باشد.

«آلوده کردن آب ها، از ميان بردن پوشش هاي گياهي، استفاده بي رويه از چوب جنگل ها، هدر دادن انرژي طبيعي و کوتاهي در بازسازي محيط زيست، در واقع، دور شدن از آموزه هاي ارزشمند انساني و الهي است.»

پيام متن:

آباد ساختن زمين، وظيفه شرعي و اخلاقي همه انسان هاست.

جنگل؛ طلاي سبز

جنگل، از ثروت هاي طبيعي و از عناصر مهم حيات وحش هر زميني به شمار مي آيد. با قطع درختان و نابودي جنگل ها، به پيشروي آب باران در زمين هاي صاف کمک و هموار و در نتيجه از ذخيره شدن آب در خاک جلوگيري مي شود و به دنبال آن، فرسايش منابع طبيعي آغاز مي گردد.

عواملي همچون توجه نکردن به ارزش هاي زيست محيطي و تنوع زيستي، سامان ندادن به مراکز جمعيتي و مشاغل داخل و حاشيه جنگل ها، بهره برداري بي رويه و غيراستاندارد از درختان و منابع جنگلي و جاده سازي، در سرعت بخشي به تخريب وسيع اين منابع ارزشمند بسيار مؤثرند. جنگل، هديه خدايي و دوست لازم بشر به شمار مي رود. هيچ يک از پديده هاي طبيعت، به اندازه جنگل در زندگي سالم آدميان نقش اساسي ندارد. انسان نخستين، تنها در پناه طبيعت توانست به حيات و توليد نسل خود ادامه دهد. آدمي در قبال نگه داري جنگل و نوع بهره وري از آن، مسئول است. بديهي است که جنگل، فقط متعلق به يک نسل و زمان خاص نيست، بلکه يک سرمايه ملي و جهاني است. در گفتار ديني نيز بارها به اهميت درخت و درخت کاري و حفظ و پرورش گياهان اشاره شده است.

پيامبر گرامي اسلام در حديثي فرمود: «هرکه درختي بنشاند و ثمر دهد، خداوند به اندازه ميوه هاي آن درخت به او پاداش مي دهد».

پيام متن:

1. انسان در قبال همه آفريده هاي خداوند مسئول است، از جمله در برابر جنگل که ثروت و سرمايه اي طبيعي به شمار مي رود و در زمينه رفاه و تامين نيازهاي آدمي، يکي از نعمت هاي بزرگ خداوند است.

2. امام صادق عليه السلام : «خداوند، درخت را براي انسان آفريد و بر او تکليف کرد که آن را بکارد و آبياري کند و براي نگه داري آن تلاش ورزد».2

نقش خاک در محيط زيست انسان

از انواع آلودگي هاي محيط زيست، آلودگي خاک است. خاک، از منابع مهم طبيعت و پالاينده و تصيفه کننده آن است. بدون خاک سالم، ادامه زندگي ممکن نيست؛ زيرا 95 درصد غذاي انسان از زمين تأمين مي شود. خداوند، زمين و آسمان و همه نعمت هاي آن را براي آدمي آفريده و طبيعت را رام و مطيع انسان ساخت تا بتواند هرگونه بهره را از آن ببرد.

«همه عناصر طبيعت، از آنِ همه انسان ها و بلکه همه آفريده هاي خداوند است و هيچ کس حق نابودي و آلودگي آنها را ندارد. عواملي چون رشد شهرنشيني، ازدياد زباله هاي شهري و جذب شدن برخي مواد شيميايي در خاک، حفاري هاي معادن، چراي بي رويه دام ها، استفاده از سموم و آفت کش ها و مصرف بيش از حد کودهاي شيميايي، به فرساش و آلودگي خاک و تخريب سطح زمين مي انجامد. منابع محيط زيست، از مشترکاتند و همه حق دارند درست و منظم از آنها استفاده بکنند و کسي حق ندارد با آلوده کردن و استفاده نادرست آنها، زيست ديگران را به محيطي غيربهداشتي، دشوار و خطر آفرين تبديل کند و همه در برابر اين عناصر، مسئول هستند.»

پيام متن:

پرهيز از آلوده کردن خاک و استفاده درست از آن، به منظور تأمين نيازهاي انسان، نوعي شکرگذاري، دوستي با طبيعت و امانت داري در مقابل نعمت هاي خداوندي است.

دنياي امروز و محيط زيست بي روح

دنياي صنعتي امروز با تخريب جنگل ها و نابودي فضاهاي سبز و پژمردگي و مرگ گل و گياه روبه روست. پيشرفت بي رويه صنعت، همان گونه که صفا، يک دلي و پيوندهاي استوار خانوادگي را از مردم صنعت زده گرفته و روانشان را رنجور و افسرده ساخته است، آخرين روزنه هاي اميد را نيز که جنگل ها و دشت هاي خرم و مزرعه هاي سرسبز بود، تباه ساخت و انسان را در ميان آهن هاي خشن، ديوارهاي بتوني و دود و آلودگي هاي گوناگون صنعتي، بي کس و تنها رها کرد. اکنون انسان هاي بي شماري به سرگرداني، پريشان حالي و افسردگي دچار شده اند که نتيجه شوم و ناخواسته جهان صنعتي است و آرام آرام به فاجعه اي انساني تبديل مي شود. گفتني است که دانشمندان، آفات صنعتي را بيش از بلاهاي طبيعي دانسته اند. بر اين اساس، احياي دوباره محيط زيست و برگرداندن سرزندگي و شادابي زمين به آن، عامل مهمي در ايجاد روحيه نشاط و اميد در انسان هاست.

پيام متن:

تخريب محيط زيست، به افسردگي انسان ها مي انجامد و آبادسازي محيط زيست، با شادابي آنان ارتباط تنگاتنگ دارد.